روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه چگونه است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ ایالات‌متحده آمریکا به‌منظور بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، دو نقشه را به‌موازات یکدیگر در نظر دارد که در اولین نقشه، قطعنامه‌ای به شورای امنیت برای تمدید ممنوعیت فروش و صادرات تسلیحات به ایران ارائه نموده است، درصورتی‌که نقشه اول این کشور در شورای امنیت به شکست بینجامد، این کشور در نقشه دوم به دنبال بازگرداندن تمامی تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، با اتکا به قطعنامه 2231 خواهد بود.

بر همین اساس برایان هوک نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در اظهاراتی جدید گفته است که در صورت وتو قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران، قطعنامه 2231 شورای امنیت، به گروهی از کشورها این حق را می‌دهد که تحریم‌های بین‌المللی پیشین ایران که تحت برجام برداشته‌شده بودند را بازگردانند. هوک مدعی شده است که بازگرداندن تحریم‌ها حقی است که این قطعنامه 2231 به چند کشور داده است که ایالات‌متحده یکی از آن کشورهاست و مکانیسمی دارد که این امکان و توانایی را به کشورها می‌دهد که در صورت نقض توافق، تحریم‌ها را علیه ایران برگردانند

بنابراین یادداشت پیش رو ضمن تبیین روند راه‌اندازی مکانیسم ماشه مطابق با توافقنامه برجام و اشاراتی بر نقض آشکار قطعنامه 2231 توسط آمریکا، درصدد است به ادعاهای ناصحیح این مقام دولت ترامپ پاسخ دهد.

روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه چگونه است؟

برایان هوک مدعی شده است که مطابق با پاراگراف‌های 10.11.12 قطعنامه 2231 شورای امنیت، حق بازگرداند تحریم‌ها به‌طور مستقل از توافقنامه برجام وجود دارد و شورای امنیت راه‌اندازی این مکانیسم را به وضعیت عضویت کشورها در توافقنامه برجام مشروط نکرده است، ادعایی که کاملاً ناصحیح و غیر پذیرش بوده و تنها با اشاره به روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه طبق آنچه در قطعنامه 2231 آمده است، رد می‌گردد.

 مطابق با بند 11 قطعنامه 2231 که الزام‌آور و ذیل ماده 41 منشور قرار دارد، در صورت اقدام یکی از اعضای برجام به استفاده از مکانیسم ماشه، بازگشت قطعنامه‌های پیشین خودکار خواهد بود و دیگر اعضای دائم شورا قادر به وتوی آن نخواهند بود؛ اما درواقع تنها راهی که برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه وجود دارد این است که طرف‌های حاضر در توافقنامه برجام، ایران را به نقض برجام متهم کنند و برای اینکه موضوع نقض برجام نیز مطرح شود، اعلام نظر رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که همواره در حال بازدید و بازرسی در ایران است، ضرورت دارد.

با طی این روند، موضوع به کمیسیون مشترک برجام و کمیسیون زیرمجموعه‌ی آن موسوم به کمیسیون حل اختلاف، احاله می‌شود و نکته اینجاست که در این کمیسیون دولت امریکا دیگر حضور ندارد چراکه پیش‌تر تصمیم رسمی خروج آمریکا از برجام، توسط رئیس‌جمهور این کشور اعلام گردیده وعدم شرکت آمریکا در جلسات کمیسیون مشترک برجام، خروج این کشور را از این توافقنامه بین‌المللی مسجل کرده است و این کشور عضویت خود را در کمیسیون حل اختلافات برجام ازدست‌داده است.

براین اساس دولت آمریکا باید بداند که تنها درصورتی‌که عضو متعهد به برجام می‌بود، می‌توانست از ابزار و روند مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های ایران استفاده کند، براین اساس ادعای جدید برایان هوک به‌هیچ‌عنوان موردپذیرش نیست.

 نقض آشکار قطعنامه 2231 توسط آمریکا

آمریکا به‌خوبی می‌داند که رفتاری که در خصوص برجام در پیش گرفت، مغایر با بندهای این پیمان بین‌المللی بوده است، رفتاری که نقض برجام توسط آمریکا و خروج این کشور از توافقنامه را به اثبات می‌رساند، براین اساس برایان هوک در تفسیر جدیدی از قطعنامه 2231 که مرتبط با برجام است، مدعی شده که امکان استفاده این کشور از مکانیسم ماشه برای دولتش وجود دارد و این حق منوط به حضور امریکا در برجام نیست. این مقام مسئول در دولت ترامپ در توجیه حق دولت خود برای استفاده از مکانیسم ماشه به اظهارات مقامات سابق آمریکایی ازجمله اوباما، جان کری و شرمن اشاره‌کرده‌ که اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند، آمریکا می‌تواند تمامی تحریم‌های شورای امنیت را با استفاده از مکانیسم ماشه بازگرداند.

در پاسخ به این ادعا نیز می‌توان گفت که علت و مبنای صدور و تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت، به‌منظور تحکیم پایه‌های عملی و ضمانت اجرایی توافق برجام بوده است.

در این قطعنامه از کشورهای امضاکننده برجام درخواست شده تا در اجرای تعهدات خود، کوشا باشند و بر اساس برنامه زمان‌بندی مندرج در برجام عمل نمایند. همچنین در ماده 2، از همه دولت‌ها، سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌خواهد آن دسته از اقداماتی که برای حمایت از برجام مناسب است را اتخاذ نمایند.

 با توجه به اینکه در ارجاع قطعنامه ۲۲۳۱ به برجام، از عباراتی استفاده‌شده که در رویه شورای امنیت یک «تصمیم» تلقی می‌شود؛ ازجمله در پاراگراف ۲ از عبارت call upon استفاده‌شده است و تمام کشور‌های عضو ملل متحد را برای اجرای برجام فرامی‌خواند؛ لذا برجام چه به‌عنوان یک معاهده باشد و چه به‌عنوان یک توافق سیاسی باشد، به دلیل ضمیمه شدن به یک قطعنامه و تصمیم مذکور، برای آمریکا لازم‌الاجرا بوده است اما دولت این کشور تعهدات پذیرفته را انجام نداده و برجام را نقض نمود و بالطبع با نقض برجام، قطعنامه 2231 شورای امنیت را نیز نقض نموده است.

بنابراین کاملاً مشخص است که وضع تحریم‌های یک‌جانبه دولت ترامپ علیه ایران، علاوه بر نقض سند بین‌المللی برجام، (چه آن را معاهده بدانیم، چه ندانیم)، نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل نیز است و نقض مندرجات برجام به‌خودی‌خود نقض قطعنامه شورای امنیت است و آمریکا با خروج خود از برجام و اعمال تحریم‌های جدید، قطعنامه شورای امنیت را که برجام مبنا و اساس صدور آن بوده است را به‌صورت عینی و ملموس، نقض کرده است.

براین اساس و با نگاه و دقت به مفاد و علت صدور قطعنامه 2231، می‌توان گفت اظهارات برایان هوک مبنی بر اینکه حق بازگرداندن تحریم‌ها منوط به حضور آمریکا در برجام نیست، کاملاً ناصحیح و غیرحقوقی است.

جمع‌بندی

دولتمردان آمریکایی، دلایل حقوقی کافی، منطقی و مشروعی را برای استفاده ابزاری از مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ندارند.

 طبق قطعنامه ۲۲۳۱، تنها کشور متعهد به برجام که عدم اجرای بارز تعهدات این توافق را شناسایی و کشف کند، می‌تواند بر اساس مکانیسم ماشه تحریم‌های پیش از توافقنامه علیه ایران را دوباره بازگرداند و خروج صریح دولت آمریکا از توافقنامه برجام همراه با اعمال تحریم‌هایی یک‌جانبه علیه ایران، نه‌تنها در تعارض با تعهدات برجامی دولت ترامپ بلکه ناقض ماده یک قطعنامه 2231 شورای امنیت مبنی بر الزام بر اجرای کامل آن بر اساس برنامه زمان‌بندی مندرج در برجام و برخلاف مواد 2 قطعنامه که از همه دولت‌ها، سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌خواهد آن دسته از اقداماتی که برای حمایت از برجام مناسب است را اتخاذ نمایند، می‌باشد.

ازآنجاکه امکان استفاده از این ابزار، به‌طور مستقل از توافقنامه برجام، برای هیچ کشوری وجود ندارد و ایالات‌متحده آمریکا نیز دیگر جزئی از متعهدین به برجام نیست، براین اساس این کشور نمی‌تواند از روند مکانیسم ماشه برای برگرداندن تحریم‌ها علیه ایران استفاده کند.

بنابراین و مطابق با قواعد حقوقی بین‌المللی، ادعاهای جدید برایان هوک مبنی بر اینکه امکان استفاده از مکانیسم ماشه بدون توجه به عضویت آمریکا در برجام ممکن بوده و دولت آمریکا هرلحظه می‌تواند از بخش مربوط به مکانیسم ماشه علیه ایران استفاده کند، مشروعیت حقوقی و بین‌المللی ندارد.